OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU (OSB)

Otizm spektrum bozukluğu (OSB), temel olarak kişinin etrafındaki insanları algılama ve onlarla ilişki kurma biçimlerini etkileyen, bu yolla sosyal iletişim ve etkileşimde belirgin sorunlara yol açabilen, beyin gelişimiyle ilişkili bir klinik durumdur.

OSB ayrıca, belli alanlarda sınırlı ve tekrarlayıcı davranış kalıplarını da içerebilir.

Spektrum (tayf) teriminin kullanılmasının temel sebebi, bozukluğun klinik görünümü ve belirti şiddeti bakımından çok geniş bir yelpazede tanımlanabilir olmasıdır. Bir başka deyişle, OSB'ye sahip bireyler birbirinden  oldukça farklı semptomlara ve işlevsellik düzeylerine sahip olabilirler.

OSB'ye yönelik tanımlar ve sınıflandırma  sistemlerinin de tarih boyunca değişim gösterdiği dikkat çekmektedir. Örneğin OSB'nin görece hafif bir formu olduğu düşünülen Asperger sendromu, günümüz tanı sistemlerinde  yer almasa da halen birçok klinisyen tarafından kullanılan bir terimdir.

OSB belirtileri erken çocukluk döneminde tespit edilebilir hale gelir ve süreç içerisinde toplumsal uyum ve işlevsellikte belirgin sorunlarla kendisini gösterir (okul-iş sorunları, ilişki ve etkileşimde zorluklar vb.). 

OSB belirtileri genellikle ilk bir yıl içerisinde kendini gösterir. Daha nadir durumlarda ilk bir yıl normal gelişim gözlenmiş olmasına karşın OSB belirtilerinin 18-24. aylar itibarıyla ortaya çıkması söz konusu olabilir.

OSB'de tam iyileşme (şifa) sağlayacak bir tedavi henüz bulunmamış olsa da bozukluğun erken dönemde tanınması  ve uygun tedavi müdahaleleri, birçok çocuğun hayatında dramatik farklar yaratabilir.

OSB'li çocukların önemli bir kısmı bebeklik döneminde, göz teması kurmama (ya da azalmış göz teması), isimleri seslenildiğinde karşılık vermeme ya da bakım verenlerine karşı ilgisizlik/kayıtsızlık  gibi belirtiler gösterir.

OSB'si olan her çocuk, genel davranış biçimleri, işlevsellik düzeyleri ve belirtilerinin şiddeti bakımından kendine özgüdür; yani büyük oranda benzersiz özelliklere sahiptir.OSB'si olan bazı çocuklar öğrenme güçlüğü yaşabilir ve/veya zihinsel kapasiteleri toplum ortalamasının altında olabilir. Bazı çocuklar ise normal ya da yüksek zeka seviyesine sahip olabilir ve çok çabuk öğrenebilirler. Ne var ki, bu bilgileri kullanmak, günlük yaşamlarına uyarlamak ve sosyal durumlara uyum sağlamakta belirgin zorluk yaşarlar.

Aşağıda, otizm spektrum bozukluğu olan kişiler tarafından gösterilen bazı yaygın belirtiler bulunmaktadır.

Sosyal iletişim ve etkileşim

Otizm spektrum bozukluğu olan bir çocuk veya yetişkin, aşağıdaki belirtilerden herhangi biri de dahil olmak üzere sosyal etkileşim ve iletişim becerileri ile ilgili sorunlar yaşayabilir:

• Adına cevap vermez veya bazen sizi duymuyormuş gibi görünür

• Kucaklaşma ve sarılmaya direnir

• Yalnız oynamayı ve kendi dünyasına çekilmeyi tercih eder gibi görünür.

• Göz teması zayıftır ve  yüz ifadeleri kısıtlıdır

• Konuşamaz ya da konuşması gecikmiştir, ya da önceden edindiği konuşma yeteneğini kaybetmiştir. 

• Sözlü iletişimi başlatamaz ya da konuşmayı sürdüremez.

• Konuştuğunda bunu yalnızca istekte bulunmak ya da nesneleri isimlendirmek için yapar.

• Anormal bir tonda veya ritimde, kimi durumlarda melodili (nameli) ya da robotik bir ses tonuyla konuşabilir.

• Kelimeleri veya cümleleri tekrarlar, ancak bunları nasıl ve hangi amaçla kullanacağını bilemez

• Basit soruları veya komutları anlamıyor gibi görünebilir

• Duygularını veya hislerini ifade edemez, başkalarının duygularına karşı da kayıtsız görünebilir

• İlgisini paylaşmak amacıyla bir nesneyi parmağıyla işaret etmez ya da beraber oynamak için getirmez Sosyal bir etkileşime uygunsuz şekilde (pasif, saldırgan ya da yıkıcı tepkiler gibi) yaklaşım gösterir

• Diğer insanların yüz ifadelerini, duruşlarını, vücut dillerini veya ses tonlarını yorumlamakta zorlanır; sosyal iletişimdeki sözel olmayan ipuçlarını tanıyamaz.

Davranış kalıpları

Otizm spektrum bozukluğu olan bir çocuk veya yetişkin, aşağıdaki belirtilerden herhangi biri dahil olmak üzere sınırlı, tekrarlayan davranış kalıplarına, ilgi alanlarına veya etkinliklere sahip olabilir:

• Sallanma, dönme veya el çırpma gibi tekrarlayan hareketler sergiler

• Bir yerlerini ısırmak veya kafasını sertçe sallamak gibi kendine zarar verebilecek hareketlerde bulunur

• Belirli davranış kalıpları veya ritüeller geliştirir ve bunlarla ilgili en ufak değişiklikten bile rahatsız olur.

• Koordinasyon sorunları veya belirgin sakarlık sergileyebilir. Parmak uçlarında yürümek gibi tuhaf hareket kalıpları olabilir. Garip, abartılı ve katı bir beden diline sahip olabilir.

• Oyuncak bir arabanın dönen tekerlekleri gibi nesnenin ayrıntılarına/parçalarına ilgi duyar, ancak nesnenin genel amacını ya da işlevini anlamakta zorlanır.

• Işığa, sese veya dokunmaya karşı yüksek düzeyde hassasiyet gösterebilir; öte yandan ağrı veya sıcaklığa karşı kayıtsız olabilir.

• Bir role bürünme, taklit ya da hayal üzerine kurulu oyunlara dahil olmaz.

• Bazen bir nesneye veya bir eyleme aşırı düzeyde odaklanıp kalır

• Sadece birkaç çeşit yiyecek yeme, veya belirli bir dokuya sahip yiyecekleri reddetme gibi alışılmışın dışında yeme tutumları/tercihleri ​​​​vardır.